Sociaal-emotionele vorming vanuit Bijbels perspectief
In het onderwijs ligt de nadruk vaak op rekenen en taal, maar het begeleiden van kinderen bij hun sociaal-emotionele ontwikkeling is minstens zo belangrijk, vindt Arjan Harskamp. “Het gebruik van een methode helpt leerkrachten om sociaal-emotionele vorming gestructureerd aan te pakken. Het zou waardevol zijn als er een methode komt die nadrukkelijk gebruikmaakt van de schat aan Bijbelse wijsheid over het omgaan met onze naaste en onszelf.”
Interview met Arjan Harskamp, directeur-bestuurder van basisschool De Bron in Leiderdorp en de Rehobothschool in Alphen aan den Rijn.
Sociaal-emotionele groei
In de basisschoolleeftijd maken kinderen een enorme sociaal-emotionele groei door, benadrukt Harskamp. “Kleuters komen vaak nog erg op zichzelf gericht de school binnen, maar hoe ouder ze worden, hoe meer we van ze verwachten: vriendschappen sluiten, samenwerken, conflicten oplossen, empathie tonen, grip houden op hun emoties en andere belangrijke vaardigheden.
Een gezonde sociaal-emotionele groei is van groot belang voor het leven van kinderen. Als kinderen sociaal vaardig zijn, hebben ze vaak meer zelfvertrouwen en veerkracht. Bovendien verbeteren dan de sfeer in de klas en de leerprestaties. Maar die gezonde groei komt niet vanzelf. Leerkrachten moeten kinderen actief ondersteunen.”
Systematische aanpak
Harskamp pleit voor een systematische en preventieve aanpak met hulp van een methode. “Door al vroeg lessen te geven over emoties en hoe je goed met elkaar omgaat, kunnen leerkrachten belangrijke sociale vaardigheden stimuleren. Dit helpt niet alleen de leerlingen, maar maakt het voor leerkrachten ook makkelijker om voor een ondersteunende leeromgeving te zorgen.
Ondanks de lessen blijft het soms nodig om te reageren op pesten of andere problemen. Dan zijn duidelijke regels voor interventie belangrijk, zodat leerkrachten consequent kunnen handelen en leerlingen weten wat zij kunnen doen en wat ze kunnen verwachten.”
Bijbelse benadering
De Rehobothschool gebruikt de KIVA-methode voor sociaal-emotionele vorming, vertelt Harskamp. Basisschool De Bron werkt met de methode Kwink. Hoewel beide scholen met hun methode uit de voeten kunnen, mist Harskamp daarin een expliciete Bijbelse benadering. “Wij stimuleren leerkrachten om zelf in hun lessen de verbinding te leggen met de Bijbel, maar het zou helpend zijn als een methode daarvoor handvatten geeft.”
De gelijkenis van de barmhartige Samaritaan leert ons om anderen onze hulp te bieden, ook als ze anders zijn dan wij.
De Bijbel bevat veel aanknopingspunten voor sociaal-emotionele vorming. Harskamp noemt een aantal voorbeelden: “De gelijkenis van de barmhartige Samaritaan leert ons om anderen onze hulp te bieden, ook als ze anders zijn dan wij. Het Bijbelse begrip herbergzaamheid kan concreet betekenen dat kinderen ervoor zorgen dat iedereen mee kan spelen op het schoolplein. En bij het thema omgaan met conflicten kunnen we ingaan op Bijbelse principes als schuld erkennen en vergeven.”
Daarnaast wijst Harskamp op het belang van gebed. “Laatst zag ik een leerkracht die kinderen liet opschrijven waar ze voor wilden bidden en danken. Dit soort concrete suggesties zou ook in een methode waardevol zijn. Danken helpt kinderen stil te staan bij de positieve dingen in hun leven, terwijl bidden hen doet beseffen dat ze moeilijke dingen niet in eigen kracht hoeven te doen.”
Concrete strategieën
Naast de benadering vanuit de Bijbel vindt Harskamp het gebruik van concrete strategieën belangrijk voor een methode sociale vaardigheden. Hij licht toe: “De Rehobothschool gebruikt nu bijvoorbeeld ‘ik-taal’ en ‘plustaal’ om respectvolle communicatie te bevorderen. Ik-taal helpt kinderen om eigen gevoelens te uiten zonder anderen te beschuldigen, bijvoorbeeld: ‘Ik voel me verdrietig als dit gebeurt.’ Plustaal richt zich op positieve feedback en oplossingen, zoals: ‘Je hebt goed werk geleverd, maar door eerder te beginnen, heb je meer tijd om het af te maken.’'”
Oefenen en verantwoordelijk zijn
Lessen sociaal-emotionele vorming moeten volgens Harskamp interactief zijn, met veel gelegenheid voor de kinderen om vaardigheden te oefenen, bijvoorbeeld via rollenspellen. Ook het voeren van klassengesprekken over de sfeer in de groep vindt hij waardevol. “Door kinderen te laten reflecteren op wat er goed ging, wat er misging en hoe het beter kan worden, maak je ze medeverantwoordelijk voor goede verhoudingen in de klas.”
Door kinderen te laten reflecteren, maak je ze medeverantwoordelijk voor goede verhoudingen in de klas.”
Omgaan met diversiteit
Harskamp denkt dat scholen met een homogene leerlingenpopulatie baat hebben bij suggesties in de methode over hoe kinderen kunnen leren omgaan met diversiteit, bijvoorbeeld in geloof of cultuur. Hij geeft een voorbeeld: “Groep 8 van een christelijke basisschool bezocht een openbare school om samen gezelschapsspellen te spelen. Dat vond ik een laagdrempelige en positieve manier om kinderen respectvol om te leren gaan met anderen, ondanks hun verschillen.”
Posters of symbolen
Ten slotte ziet Harskamp graag dat er posters of symbolen bij een methode beschikbaar zijn om in de school op te hangen. “Dat herinnert leerlingen, personeel en ouders eraan dat we samen verantwoordelijk zijn voor een veilig klimaat. Sociaal-emotionele vorming is niet alleen een onderwerp voor in de les, maar moet in de hele schoolcultuur centraal staan.”
Voortgang LMO Sociale Vaardigheden
De SLRO heeft na vragen vanuit het werkveld besloten een leermiddelontwerp (LMO) te laten ontwikkelen voor een methode Sociale Vaardigheden. Via een enquête hebben scholen eind vorig jaar hun verwachtingen van de methode kunnen aangeven. Dertig personen hebben daarop gereageerd. Een werkgroep bestaande uit enkele leerkrachten en professionals van onder andere Driestar educatief en KOC is inmiddels me de input aan de slag gegaan. We hopen het LMO vóór de zomervakantie af te ronden.